Halk Oyunları
Türkler, Orta Asya’dan Anadolu’ya oradan da 14.y.y.dan itibaren Balkanlar’a yayılmaya başlamış ve 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı ile birlikte tekrar tersine bir göç ile Balkanlar’dan bugünkü yurdumuza gelmişlerdir. Balkanlarda kaldıkları ortalama 450 yıllık süre içerisinde Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Sırbistan, Bosna-Hersek, Makedonya, Arnavutluk gibi ülkelerin insanlarıyla yan yana yaşamış, onları kendi kültürleriyle etkiledikleri gibi onların kültürlerinden de etkilenmişlerdir.
Kültürler değişik bölgesel özellikler gösterdiği halde, doğduğu yerde kalmayıp yayılmaktadır. Halk oyunları da anonim bir özelliğe sahiptir. Halk oyunları (dansları) ilk çıkış noktasında bir olayı, bir isteği, bir üzüntüyü dile getirmek için yaratılmış olmasına rağmen, aynı halk dansı günümüzde insanlara sevinç, neşe ve güzel duyguları tattırmakta ve insanları coşturmaktadır. Ortaya çıkışı insanlık tarihiyle paralellik sağlayan halk oyunları, zamanla değişime uğramakta, oynayan kişilerce yeni figürler eklenebilmektedir. Bu doğası gereği, zaman içerisinde değişen kültüre ters düşmemektedir. Günümüzde ilk çıktığı gibi değişmeden günümüze kadar gelmiş halk oyunu bulmak ta zordur zaten.
Kırklareli yöresi halk oyunlarını; Balkanlardan gelip yöremize yerleşen göçmenlerin getirdikleri ile buraya geldiklerinde karşılaştıkları insanların oynadıkları oyunların, bugünkü şeklini aldığı halk oyunları olarak değerlendirebiliriz. Çünkü Balkanlar’dan gelip buraya yerleşenler ve bu kuşağın devamı olan kişiler, bu oyunlarımıza sıkı sıkıya sahip çıkmışlar, otantik yapısında her hangi bir değişikliğe müsaade etmemişlerdir. Bu durumda, yurt genelinde Kırklareli halk oyunlarının beğeni ile izlenmesine ve diğer yörelerde de öğrenilmek, oynanmak istenmesine neden olmaktadır.
Kırklareli yöresi halk oyunları bayramlarda, evlenme düğünlerinde, asker düğünlerinde, özel günlerde ve her türlü törenlerde oynanır.
Günümüzde yöremize ait halk oyunları köylerde davul-zurna ile yapılan düğünlerde oynanmakta iken şehir ve kasabalarda org ile yapılan düğünlerde pek oynanamamaktadır.
Kırklareli yöresi halk oyunları, genellikle 2 davul 2 zurna ile oynanmakta olup, birinci zurna melodiyi söylerken ikinci zurna da dem tutar. Oyunlar genellikle ağır başlayıp hızlı biter. Kollar bağlı olarak oynanan oyunlar ve karşılıklı oynanan oyunlar vardır. Kırklareli karşılaması çiftlerin karşılıklı oynadıkları bir oyundur. Hora denilen ikinci bir oyun da el ele, kol kola, omuz omuza toplu olarak oynanan bir oyun olup yöremizde yaygın olarak oynanmaktadır. Yöremizde oynanan diğer bir oyun gurubu da kabadayı oyunudur. Davul-zurna eşliğinde erkekler tarafından oynanır. Yavaş başlayıp çok hızlı biter. Hora ve kabadayı oyunlarında oyunu yönlendiren ekip başıdır.
Kırklareli yöresi halk oyunlarının tespit çalışmalarına, ilk kez Şerif BAYKURT tarafından 1941 yılında başlanmıştır. Halk kültürümüzün değerli bilim adamı Şerif BAYKURT, Türklerin yoğun olarak yaşadığı Yunanistan'ın Drama şehrinin Kürsaçan kazasına bağlı Lisa Köyü'nde 1919 yılında doğmuş, 1924 yılındaki mübadelede ailesi ile birlikte Türkiye’ye göç ederek Kırklareli’ne yerleşmiştir. Kırklareli, Trakya ve Türkiye folkloru üzerine pek çok araştırma yapmış ve bu araştırmalarını pek çok eserinde yayımlamıştır. 31 Mart 2001 Cumartesi gecesi vefat etmiş, 02 Nisan 2001 Pazartesi günü Ankara Kocatepe Camii'nde kılınan öğle namazı sonrasında Karşıyaka Mezarlığı'nda defnedilmiştir.
Şerif BAYKURT, Kırklareli ve çevresinde 1941 yılında başlayan halk oyunları (dansları) tespit ve derleme çalışmaları sırasında Anadolu’daki oyun havalarından daha değişik 9/8, 7/8 ve 5/8 liklerin çoğunlukta olduğu melodilerin çift davul çift zurna ile çalınmasıyla, oyunların oynandığını tespit eder. Bu çift zurnadan birinin dem tuttuğunu, hatta zaman zaman bu dem tutan zurnanın paralel seslerle esas melodiye katıldığını ve genel olarak üçlü aralıklarla çift ses aldığını belirtir. Şerif BAYKURT 1941 – 1945 yılları arasındaki Trakya alan araştırmalarında bilinip oynanan 15 halk dansının tespit edildiğini, 1950 yılına gelindiğinde 25 halk dansının daha tespit edilerek toplam 40 halk dansına ulaşıldığını, 1991 yılına gelindiğinde de Trakya’da tespit ve derlemesi yapılan halk dansı sayısının 120 – 130 civarında olduğunu belirtir. Trakya’da tespiti yapılan bu 120 – 130 halk dansının Kırklareli, Edirne, Tekirdağ yöresi diye mal edilmelerinin iyi bir istek ve davranış olmasına rağmen bu oyunların aslında buralarda doğup büyüdüğünü kanıtlamadığı, bu oyunların Koca Balkanlarda, Rumeli’de oynanmış ve göçlerle birlikte Trakya’ya geldiklerini belirtir.
Balkanlardan göç ederek Kırklareli, Edirne ve Tekirdağ bölgelerine yerleşen Drama, Kavala ve Selanik şehirleri ile çevresindeki kasaba ve köylerde yaşayan halk oyunlarını,
Doyranlı’lar, Radovişta’lılar, Serez’liler oynamaktaydı. Şüphesiz sözü edilen bu 120 – 130 halk dansı içinde Trakya’daki yerli halkın oyunları da bulunmaktaydı. Yukarıda adları sayılan kasaba ve köylerden gelen Türk halkının çoğunluğunu 1924 yılındaki mübadele ile gelen göçmenler oluşturuyordu.
Şimdi oyunların vaktiyle oynandıkları yer ve yörelerin isimlerini verelim.
- Alaybey, Boymisa (Boymiya), Kara Yusuf ve Lenko oyunlarını Doyran ve Kılış’lılar,
- Arzuyla Kamber Oyununu Pırdeş’liler ve Radovişta’lılar
- Zigoş, Drama Karşılaamsı, Ali Paşa (Kalamatya) oyunlarını Drama, Libotun, Zigoş ve Zarıç’lılar,
- Karaguna oyununu Nasniç’liler,
- Patrino (Patrono) ve Toksa oyunlarını Arnavutluk’taki Türkler,
- Pavle oyununu Karacaova’lılar,
- Tikveş ve Ağır Tikveş oyunlarını Tikveş’liler,
- Edirne’nin Ardı Bağlar oyununu Edirne’liler,
- Dere Geliyor Dere oyununu Lüleburgaz’lılar,
- Sülüman Aga oyununu Kırklareli’liler (Büyükmandıra Pomakları) oynamaktaydı.
1941 – 1945 yılları arasında tespit edilen 15 adet halk dansı,
- Alaybey
- Arzuyla Kamber
- Beylerbeyi Ahmet Bey
- Drama Karşılaması
- Düz Horo
- Eski Kasap
- Hanım Ayşe
- Kabadayı
- Kara Yusuf
- Papas kızı-Rum Kızı
- Sirto-Şirto
- Tikveş- Ağır Tikveş
- Toksa
- Üç Ayak
- Zigoş
1946 – 1950 yılları arasında tespit edilen 25 adet halk dansı,
- A Bre Sülüman Aga
- Agooğlu – Küçük Molla
- Ali Paşa
- Ali Yazıcı
- Boymisa – Beymisa
- Dalyan Mitra
- Davullar Çalar Kırk Haydut Oynar
- Dere Boyu Düz Gider
- Dere Geliyor Dere
- Dramalı Hasan
- Haydar Haydar
- İbrahim Hoca
- İstanbul Kasabı
- Kurdum Bahçelerde Asma Salıncak
- Maleş Kızları
- Mendilli Oyun
- Naile Güzel
- Patrano – Patrino
- Pavle
- Tapşin Havası
- Selânik
Taklitli Oyunlar
22.At Koşturma, Attan Düşme
23.Ekip Biçme, Harman Savurma
Parayı Cebe Koyma, İçki İçip Oynama
24.Pehlivanlık Peşrevi
25.. . . . . . . . . .
1991 yılına gelindiğinde Trakya’da tespiti yapılan ve oynanan halk dansları,
- A Bre Sülüman Aga
- Agoğlu (Ago, Küçük molla)
- Ağır Tikveş (Tikveş)
- Ahmetbey (Beylerbeyi Ahmetbey)
- Alabacak
- Alaybey
- Alipaşa
- Ali Yazıcı
- Aman Değirmenci (Abre Değirmenci)
- Arnavut Horası
- Arzuyla Kamber
- Atlama – Hoplama
- Bağa Gider Oduna
- Balkan Gaydası
- Beylerbeyi (Ahmetbey)
- Beymisa (Boymisa, Boymiya)
- Börülce
- Bulgar Gaydası
- Burgaz Gaydası
- Cevriye
- Çam
- Çanakkale
- Çete (Çeta, Eşkıya, Kumita)
- Çevik (Kerela, Rampi)
- Çiftetelli
- Çoban havası (Çobani)
- Dalyan Mitra
- Davullar Çalar Kırk Haydut Oynar (Kırk Haydut)
- Dere Geliyor
- Dere Boyu Düz Gider
- Dol Kara Bakır (Kara Bakır)
- Domuzu Bataktan Çıkarma
- Döne Oyunu (Döne Halayı)
- Drama Karşılaması (Debreli Hasan, Hasancık)
- Düz Horo (Düz Hora)
- Düz Kasap
- Edirne’nin Ardı Bağlar
- Edirne Üç Ayağı
- Eğri Hora
- Eski Kasap
- Eskıya (Çete, Çeta, Eşkıya, Kumita)
- Fatoş
- Galamatya (Galamata)
- Gayda
- Gel Seyrek
- Gençlik
- Gogole (Gorgol Ağa, Gugule)
- Gordelâ (Kurdelâ, Kurdali)
- Göçmen kızı
- Güzel Emine
- Hanım Ayşe
- Hasancık (Debreli)
- Haydar Haydar
- İstafalka (İsteviyalka)
- İbrahim Hoca
- İnce Gayda
- İsperlitzka
- İspanyol Kasabı
- İzzet Hoca
- Kabadayı
- Kalaycı
- Kalamatya (Kalamatium)
- Kalgıma
- Kampana
- Karaçalı
- Karaguna
- Karasarlı (Karahisarlı)
- Kara Yusuf
- Karşılama
- Kasap
- Kaynana
- Kâzibe
- Kerala (Çevik, Rampi)
- Kırk Haydut (Davullar Çalar Kırk Haydut Oynar)
- Kız Horası
- Koşu (Taklitli Oyun)
- Kumita (Eşkıya, Çete, Çeta)
- Kurban Havası (Taklitli Oyun)
- Kurdum Bahçelerde Asma Salıncak
- Kurdelâ (Gordela, Kurdali)
- Küçük Molla (Ago, Agooğlu)
- Lenko
- Lofça
- Maleş Kızları
- Mendil Havası
- Naciye
- Naile Güzel
- Pancar Havası (Taklitli Oyun)
- Papas Kızı (Rum Kızı)
- Paşa Dudu
- Patrona (Patrino)
- Patriyoti
- Pavle
- Pehlivan Havası (Taklitli Oyun)
- Pomak Gaydası
- Rampi (Çevik, Kerela)
- Roman Havası
- Rum Gaydası
- Rum Kızı (Papas Kızı)
- Selânik
- Sirto
- Stefalka (Steviyalka, Çift Ayak)
- Stoplu Gayda
- Sülüman Aga (A Bre Sülüman Aga)
- Taklitli Oyun (Ekip Biçme, Parayı cebe Koyma, İçip Oynama)
- Takuş
- Takşin Havası
- Tek Ayak
- Tekirdağ Çiftetellisi
- Tekirdağ Karşılaması
- Tekirdağ Yarım Havası
- Telgrafın Telleri
- Trakya Gaydası
- Toksa
- Tikveş (Ağır Tikveş)
- Triyon
- Toz Pembe (Bahriye Çiftetellisi)
- Gelibolu Zeybeği
- Tulum
- Yarım Hava (Roman Havası)
- Yaylada Gördüm
- Uzun Urgan
- Yarım Burgaz
- Yarım Kasap
- Üç Ayak
- Yeni Kasap
- Zekiyem
- Zigoş
Trakya ve Kırklareli yöresi halk oyunları hakkında yukarıda verilen tanıtım bilgilerinin ardından şimdi 2000’li yıllarda Kırklareli yöresinde oynanan halk oyunlarından bazılarını şöyle belirtebiliriz.
1.Alay Beyi
Bu oyunun ortaya çıkışı şöyledir. Bu türkü, Bulgar çetelerini izlemekle görevli bir Türk subayının, Alay Bey’in adına yakılmış daha sonra da oyun haline dönüşmüştür. Alay Bey, 21 yıl yaralanmadan ve yılmadan Türklere zulüm yapan Bulgar çetelerini izlemiş, o bölgedeki Türkleri onların saldırılarından korumuştur. Alay Bey’in Türkleri koruyan bu kahramanlıkları karşısında da bölgede yaşayan Türk halkı tarafından aşağıda sözleri bulunan türkü yakılmış ve düğünlerinde de oyun olarak oynanmaya başlanmıştır.
Bir evler yaptırdım sazdan samandan
İçine girilmez tozdan dumandan
Bulgar çeteleri durmaz sınırda
Kahraman Alaybey’in korkusundan
2.Ali Paşa
3.Arzu İli Kamber
4.Boymisa
5.Dere Boyu
6.Drama Karşılaması
İsmini ortaya çıktığı Batı Trakya’daki Drama Şehri’nden almış olup sözleri şöyledir.
- Yukarı mahalle çeşmeleri
- Akar akar süzülür,
- Sana bu şarkılar Esmam
- Gazinoda düzülür.
- Yukarı mahalle çeşmeleri
- Değirmen döndürür,
- Senin o bakışların Esmam
- Beni öldürür aman aman.
7.Eski Kasap (Yarım Kasap)
Eskiden Yunanistan Selanik’in ölçü aletinin bulunmadığı bir köyünde bir kasap, etleri hayvanı ikiye bölerek satarmış. Köylüler de kasabın bu huyunu bildiklerinden et alırken,
-Kasap kes bir yarım dermiş.
Bu cümle de köy halkı arasında ilginç karşılandığından dolayı herkesin ağzında dolaşmaya başlamış. Böylece bu köyde oynanan ve temposu ile melodisi yarım aksak olan oyuna “Yarım Kasap” adı verilmiştir. Oyunun ilk adı budur. Fakat daha sonraları başka kasap oyunları ortaya çıkınca, diğerlerinden ayrılması için bu oyuna “Eski Kasap” denmeye başlanmıştır.
8.Galamata (Galamatya)
Trakya’nın tamamında olduğu gibi Kırklareli’nde de oynanan bir oyundur. Batı Tarkya’dan göçmen gelenler tarafından getirilmiştir. Kulaktan dolma bir ezgisi vardır. Bir yavaş, bir de hızlı olmak üzere iki figürlüdür.
- Ovaya gel ovaya
- Pancar otu yolmaya
- İstiyorlar sevdiğim
- Seni benden almaya
- Elinde sarı sopa
- Satma fiyaka satma
- Bize dargın diyorlar
- Gel yapalım bir toka.
9.Gayda
10.Hanım Ayşe
Göçler sırasında Batı Trakya’dan bölgemize gelen göçmenler vasıtasıyla getirilmiş, kızlı erkekli oynanan bir oyundur. Bir gencin sevgilisine yaktığı türkünün sözleri gencin sevgisini anlatır. Türkünün sözleri şöyledir.
- Giderim yolce yolce
- Yolun çiçeği morce
- O senin bakışların Hanım Ayşem
- Sokuyor beni borce.
- Arpa ektim gül bitti.
- Gül gibi yarim gitti
- Sen orada ben burda Hanım Ayşem
- Eridi yağım bitti.
11.İzzet Hoca
Batı Trakya’da çok zengin birisi olan İzzet Hoca kızının düğününü yapmaktadır. Kına gecesi eğlenceler devam ederken kırk haydut tarafından gelin kaçırılır. Kırk haydut tarafından dağlarda davullarla düğün yapılır. Bu olaylar üzerine çevredeki halk tarafından şu türkü yakılır.
- Davullar çalar ana mori
- Kırk haydut oynar ana mori
- Kırk haydut oynar.
- Kırkı da bir arada ana mori
- Olmuşlar zincir ana mori
- Olmuşlar zincir.
- Başta oynayan kişi ana mori
- Sonkaya bakar ana mori
- Sonkaya bakar.
Haydutlar tarafından kaçırılan gelinin zengin ve güçlü biri olan İzzet Hoca’nın kızı olduğu anlaşılınca haydutların en küçüğü tarafından öldürülür. Oyun erkekler tarafından oynanır.
Oyunla ilgili türkünün sözleri şöyledir.
- Kına gecemde çaldılar beni
- Dokuz dizi altunumu verdim
- Yine kurtulamadım anacığım
- En küçüğü canıma kıydı.
- Haydi dediler Sırça Pınar’a anacığım
- Götürdüler beni dönmez yollara
- Bana sordular anacığım,
- Sen kimin kızısın
- Ben de dedim İzzet Hoca’nın kızıyım.
12.Kabadayı
Yalnız erkeklerin oynadığı oyundur. Oyuncular kol kola tutuşur ve oyun ağır adımlarla başlar. Sıra halinde önce ayakta dönüşler, sonra çöküşler ve dönüşlü çöküşler yapılır. Komutla veya ekip başının hareketiyle oyunun kaldırılmasına geçilir. Kaldırma genellikle başka bir oyunla yapılır. Yani Kabadayı oyunu burada bitmiş, yeni bir oyuna geçilmiştir. Kabadayı oyunu bir yiğitliğin, sınırlarda akınlara giden askerlerin düşmanlarına meydan okuyuşunu anlatır. Dönüşlü ve çöküşlü figürleriyle bir zeybek oyununu andırır. Oyununu kaldırılması (hızlandırılması) çok hareketlidir.
Kabadayı oyunuyla ilgili şöyle bir öyküden söz edilir.
Yunanistan Kavala Kasabasının Söğütçük Köyünde aynı kızı seven Ali oğlan ve Ahmet diye iki delikanlı varmış. Köyde bir düğünde Ali oğlan çok içki içtiği bir sırada Ahmet’i vurup sevdiği kıza kavuşacağını anlatır. Bunu dinleyen köyden birisi, Ahmet’e gidip düğüne gitmemesini, aksi takdirde Ali oğlanın Ahmet’i vuracağın söyler. Ahmet düğüne gitmez.
Ali oğlan belinde tabancası, içki içerken sevdiği kızın oynadığını görür ve aşka gelerek havaya ateş etmek için tabancasına sarılır. Fakat tabancısını çekerken yanlışlıkla tetiğe dokunur ve kendisini öldürür. Ali oğlanın annesi olayı duyunca olay yerine oğlunun yanına gelir ve oğluna,
- Söyle Ali oğlan söyle nerecin vuruldu?
- Ne söyliyeyim anneciğim dilim tutuldu
- Gozluk Köy yolları bataktır batak
- Gozluk Köy kızları yaltaktır yaltak.
- (Ali oğlan ölür ve sevdiği kız Ahmet’e kalır.)
- Kabadayı oyunu ile ilgili diğer bir türkü de şöyledir.
- Kırar ister karaağaçları dallı da budaklı
- Ali oğlana gideceksin Zeynep telli de duvaklı
- Hacıoğlu hareminde sırayla erikler
- Annen mi ördü Zeynep sonluk belikler
- Hacıoğlu pencereleri aya karşı
- Düğünümüz olacak ilkyaza karşı.
13.Kambana
14.Kara Yusuf
15.Kırk Haydut
16.Kız Karşılaması
17.Pavle
18.Sirto
19.A Bre Sülüman Aga
Kızlı-erkekli ve mendille oynanan hareketli bir oyundur. Çift davul çift zurna ile karşılama türünde oynanan oyunun iki değişik söylenen türküsü vardır. Her iki türkünün de sözleri şöyledir.
Birinci Türkü
- A bre Sülüman Aga
- Tut çakal beygiri
- Vuralım yuları
- Alalım gelini
- Sülüman Aganın karısı
- Pencereden bakar
- Pencereden bakar
- Sülüman Aganın karısı
- Çok canlar yakar.
İkinci Türkü
- A bre Sülüman Aga
- Tut çakal beygiri
- Uralım yuları
- Sıkalım kolanı
- A bre Sülüman Aga
- Boydalar oldu mi
- Beni evereyler
- Haberin oldu mi
- Sülüman Aganın karısı
- Sundurmadan bakıyor
- Sülüman Aga ona
- Altı patlar atıyor.
20.Zigoş
Adını Batı Trakya’dan Drama ve Kavala arasında bulunan Zigoş Köyü’nden alan oyunumuz, karşılıklı iki sıra düzeninde dizilen 4’erli veya 5’erli oyuncularla, başlangıçta ağır bir zeybek gibi oynanan 9 vuruşlu bir oyun olup, çift davul çift zurna ile oynanmaktadır. Çok hareketli olan oyun, düğünlerimizde sevilerek oynanır. Elde mendiller vardır. Ekip başı mendilini sallayarak “Hayda breee” narası ile oyunu başlatır. Oyun ilk önce adımlar içe basmak suretiyle ağır hareketlerle başlar, daha sonra çökmelere başlanır ve hızlanır. Zurna susar ve tüm eller tempolu olarak vurmaya başlar. Bu kez eller çift vurularak hızlı bir şekilde oyun devam eder. Oyunun en hareketli zamanında ekip başı tarafından verilen bir işaretle oyun, davulun vuracağı bir tokmak sesi ile birlikte son bulur.
Bu Bölüm İçin Yararlanılan Kişiler ve Kaynaklar;
ARTUN,Yard.Doç.Dr.Erman:Tekirdağ Halk Oyunları Araştırması,Trakya DoğuşTesislerinde Basılmıştır.1992.
BAYKURT, Şerif ;Kırklareli’nde Halk Dansları Araştırmalarının 50.Yılı.Anadolu Folkloru,1991,
Ekim, Kasım, Aralık 12.Sayısı.
